Το χάος στο Κάιρο προμηνύει έναν μακρύ και δύσβατο «επαναστατικό δρόμο» για τον Αραβικό Κόσμο, που ίσως επεκταθεί και αλλού, σχολιάζει σε έκθεσή της η Citi με ημερομηνία 31 Ιανουαρίου 2011.
«Εισερχόμαστε σε ένα αχαρτογράφητο πολιτικό περιβάλλον», καθώς μετά από δεκαετίες στην εξουσία, καθεστώτα που καταπίεζαν πολιτικές ελευθερίες προκειμένου να διατηρήσουν ένα περιβάλλον σταθερότητας, σήμερα μπορούν να θεωρηθούν απαρχαιωμένα, όπως και τα σχέδιά τους για διαδοχή.
Όπως σχολιάζει ο οίκος, «μία αισιόδοξη ερμηνεία θα μπορούσε να είναι ότι η γενναιότητα των λαών της Τυνησίας και της Αιγύπτου, η οποία προκαλεί την πολιτική τάξη, θα μπορούσε να φέρει μία νέα εποχή για τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής (ΜΕΝΑ), η οποία θα ‘ξεκλειδώσει’ τις οικονομικές τους δυνατότητες».
Στην περίπτωση της Αιγύπτου ωστόσο, ένα ενδεχόμενο πολιτικό κενό θα μπορούσε να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης, ίσως και από εξτρεμιστές, αναφέρει η Citi και προσθέτει: "ο ρόλος του στρατού ως εγγυητή της εθνικής σταθερότητας θα είναι κρίσιμος, σε οποιοδήποτε σενάριο για την μετά-Μουμπάρακ εποχή".
«Προς το παρόν δεν είναι γνωστό ποιο ρόλο σκοπεύει να αναλάβει ο στρατός, αν και δείχνει να είναι με το μέρος των διαδηλωτών. Σε περίπτωση αποχώρησης του Μουμπάρακ, σενάριο που θεωρούμε ακόμα πιθανό, θα είναι ο στρατός που θα αναλάβει τη διοίκηση έως τις εκλογές του Σεπτεμβρίου»;
«Το ρίσκο ενδεχόμενης πολιτικής ενίσχυσης του Ισλάμ, της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην περίπτωση της Αιγύπτου, επίσης προκαλεί ανησυχία σε πολλούς, μεταξύ των οποίων και στο γειτονικό Ισραήλ. Αλλά η ανακοίνωση της Αδελφότητας περί στήριξης του Μοχάμεντ Ελ Μπαραντέι καθησυχάζει κάπως αυτή την ανησυχία.
Ο Ελ Μπαραντέι είναι ό,τι πιο κοντινό διαθέτει η Αίγυπτος σε μία μεταβατική προσωπικότητα και, παρά το γεγονός ότι δεν διαθέτει μεγάλη πολιτική εμπειρία, θα μπορούσε έστω και προσωρινά να συσπειρώσει γύρω τους τις ομάδες της αντιπολίτευσης».
Η Citi υπενθυμίζει επίσης τα γεγονότα της Αλγερίας την περίοδο 1991-1998, όταν οι εκλογές έφεραν ένα ισλαμικό κόμμα στην εξουσία, ακολούθησε παρέμβαση του στρατού και εν συνεχεία ένας αιματηρός εμφύλιος που κόστισε τη ζωή σε 150.000 ανθρώπους και από τον οποίο η χώρα ακόμη δεν έχει ανακάμψει πλήρως.
«Η αστάθεια στην Αίγυπτο προκαλεί ανησυχία και στη Δύση. Το μέγεθός της και η σημασία της χώρας για τις μεταφορές στην περιοχή καθιστούν οποιαδήποτε εγχώρια εξέλιξη αντικείμενο παγκόσμιου ενδιαφέροντος, για το εμπόριο και τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Μεταξύ άλλων, λόγω του μεγέθους της αγοράς της, η Αίγυπτος έχει καταστεί και περιφερειακός πόλος για πολλές πολυεθνικές εταιρείες.
Η ‘μοίρα’ της Αιγύπτου είναι κρίσιμη και για τη διαδικασία ειρήνευσης στη Μέση Ανατολή και για την ασφάλεια του Ισραήλ και, αν επιβεβαιωθούν οι φήμες ότι η Χαμάς συνεργάζεται με την Μουσουλμανική Αδελφότητα, αυτό θα ήταν κάτι που θα ενέτεινε την ανησυχία των ΗΠΑ και της ευρύτερης περιοχής».
Η διάχυση της αναταραχής από την Τυνησία στην Αίγυπτο δείχνει ότι τίθεται υπό αμφισβήτηση η πολιτική σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή. Ανεξάρτητα από την έκβαση των γεγονότων στην Αίγυπτο, ο πολιτικός κίνδυνος για τις χώρες της ΜΕΝΑ έχει αυξηθεί δραματικά, ενώ θεωρείται βέβαιο ότι θα προκύψουν ανάλογες καταστάσεις και αλλού, αν και η έκβασή τους δεν θα είναι πάντα επιτυχής».
Ένας επιπλέον παράγοντας «κλειδί», που συνδέεται με περιπτώσεις κοινωνικής αναταραχής και με επαναστάσεις, είναι οι πολυάριθμοι νέοι σε ηλικία πληθυσμοί, συνήθως με καλή μόρφωση και υποαπασχολούμενοι, οι οποίοι υπάρχουν σε πολλές αναδυόμενες οικονομίες, αναφέρει η Citi, εκτιμώντας ότι στην εποχή του internet ίσως να μην επαρκεί η υπόσχεση για ομαλότητα και μερική ενίσχυση των ελευθεριών, προκειμένου να δώσουν νομιμοποίηση στο καθεστώς.
Ο οίκος θεωρεί επίσης πρόωρες τις εκτιμήσεις ότι σε περίπτωση αποχώρησης του Μουμπάρακ θα αναλάβει τα ηνία η Μουσουλμανική Αδελφότητα. Αναφέρει την Τουρκία και την Ινδονησία ως παραδείγματα μοντέρνων μουσουλμανικών δημοκρατιών ελεύθερης αγοράς, σχολιάζοντας όμως ότι ενδεχόμενη αποχώρηση του Μουμπάρακ «δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι το διάδοχο καθεστώς θα είναι δημοκρατικό».
«Οι ΗΠΑ, από την πλευρά τους, βρίσκονται σε μία άβολη θέση, καθώς υποστήριζαν επί μακρόν τον Μουμπάρακ, μεταξύ άλλων και με στρατιωτική βοήθεια ύψους 1 δισ. δολαρίων ετησίως. Πλέον είναι εμφανές ότι ο Λευκός Οίκος έχει αποσύρει την υποστήριξή του, ενώ ακόμη οι διαδηλώσεις δεν έχουν λάβει αντι-αμερικανικό χαρακτήρα, παρά το γεγονός ότι τα δακρυγόνα που χρησιμοποιούνται εναντίον των διαδηλωτών φέρουν την ένδειξη Made in USA» αναφέρει η έκθεση της Citi.
Στο ερώτημα για το ποιος έχει σειρά σε αυτόν τον «επαναστατικό δρόμο» η απάντηση δεν είναι εύκολη. Ούτε η Αίγυπτος, ούτε η Τυνησία αξιολογούνταν έως πρόσφατα ως χώρες υψηλού πολιτικού ρίσκου, κυρίως λόγω των υπηρεσιών ασφαλείας που ήταν σε θέση να προστατεύουν αποτελεσματικά την τάξη, αλλά και το καθεστώς.
Στον «απόηχο» όσων συμβαίνουν σε Τυνησία και Αίγυπτο, καμία χώρα δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι βρίσκεται στο «απυρόβλητο» έναντι του κινδύνου κλιμάκωσης της εσωτερικής πολιτικής πίεσης. Η κοινή γνώμη δεν αποτελεί μία μεταβλητή που λαμβάνεται υπόψη, ενώ οι ρυθμοί ανάπτυξης «κρύβουν» συνήθως υψηλά επίπεδα διαφθοράς (που είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν) και στρεβλή συγκέντρωση πλούτου.
Οι χώρες του Κόλπου διαθέτουν επαρκέστερους πόρους ώστε να κατευνάσουν τους δυσαρεστημένους πολίτες, όπως έδειξε και η πρόσφατη απόφαση του Κουβέιτ να καταβάλει σε μετρητά πάνω από 3.000 δολάρια σε κάθε άτομο, μία πολιτική που προηγήθηκε της σημερινής κρίσης. Πολλές άλλες χώρες προχωρούν σε μεγάλες αγορές τροφίμων και θέτουν όρια διακύμανσης τιμών, ώστε να ελαχιστοποιήσουν τους κινδύνους από την άνοδο των τιμών των τροφίμων.
Αυτές οι πολιτικές ίσως συμβάλλουν στο να μετριαστούν κάπως οι κίνδυνοι, είναι όμως μάλλον απίθανο ότι θα συνεχίσουν να το επιτυγχάνουν απέναντι σε διεκδικήσεις για περισσότερες πολιτικές ελευθερίες και οικονομικές ευκαιρίες. Οι τιμές των τροφίμων είναι ξεκάθαρα ένας καταλύτης για τη σημερινή αναταραχή αλλά, ιστορικά, είναι οι άνθρωποι της μεσαίας τάξης και όχι οι φτωχοί που οδηγούν τις επαναστάσεις.
«Οι ηγέτες των χωρών της ΜΕΝΑ διαθέτουν επιλογές, όσο ‘δύσπεπτες’ και αν τους φαίνονται. Περισσότερο από ποτέ, είναι ξεκάθαρο ότι ο ήπιος ρυθμός με τον οποίο προωθήθηκαν οι μεταρρυθμίσεις τις τελευταίες δεκαετίες, θα πρέπει να επιταχυνθεί σημαντικά, ώστε να αποτραπεί η γενικευμένη κλιμάκωση αφενός των διεκδικήσεων, αφετέρου των προκλήσεων απέναντι στη νομιμοποίησή τους».
