Δεν είναι εύκολο να αισθανθεί κανείς αισιόδοξος για την Αφρική. Η ήπειρος φαίνεται να είναι αέναα καθηλωμένη στη φτώχεια. Μερικοί από τους «ηγέτες» της είναι από τους πιο διεφθαρμένους και βάναυσους ηγέτες του κόσμου. Σε πολλές περιοχές οι υποδομές είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες. Κάποιοι πληθυσμοί απειλούνται από πολιτικά καθοδηγούμενους λιμούς και γενοκτονίες. Οι ασθένειες εξαπλώνονται ανεξέλεγκτα και η ικανότητα αντιμετώπισής τους παραμένει στοιχειώδης.
Και ας μη μιλήσουμε καλύτερα για τις επιχειρήσεις. Ακόμη κι αν «ξεκοκαλίσετε» τον επιχειρηματικό και οικονομικό τύπο, δεν θα βρείτε παρά κάποιες σποραδικές ειδήσεις που αφορούν τις επιχειρήσεις στην Αφρική. Ο κόσμος των επιχειρήσεων δεν φαίνεται να αποτελεί προτεραιότητα στη Μαύρη Ήπειρο.
Ή μήπως δεν είναι έτσι τα πράγματα; Τα τελευταία χρόνια έχουμε εκπαιδευτεί να εστιάζουμε στις γοργά αναπτυσσόμενες οικονομίες και επιχειρήσεις της Κίνας, της Ινδίας, της Ανατολικής Ευρώπης και της Νότιας Αμερικής, παραβλέποντας ότι παράλληλα αναδύονται και κάποιες περιοχές της Αφρικής.
Χάρις στις οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις, ορισμένες αφρικανικές οικονομίες σημειώνουν εντυπωσιακή ανάπτυξη, φέρνοντας νέο πλούτο στην περιοχή και καθιστώντας τις τοπικές εταιρείες ελκυστικούς στόχους για συγχωνεύσεις και εξαγορές. Παραδείγματος χάρη, το τρίμηνο Ιουλίου – Σεπτεμβρίου 2010 η ιαπωνική NTT (NTT) ανακοίνωσε ένα σχέδιο εξαγοράς της Dimension Data, μιας υπερ-εταιρείας πληροφορικής με έδρα τη Νότια Αφρική που δραστηριοποιείται σε 47 χώρες, ενώ η Wal-Mart (WMT) δήλωσε ότι ενδιαφέρεται να αποκτήσει πλειοψηφικό μερίδιο στην Massmart (MMRTY), τον νοτιοαφρικανικό φορέα εννέα αλυσίδων χονδρικής και λιανικής πώλησης σε 14 υποσαχάριες χώρες και τρίτο μεγαλύτερο διανομέα καταναλωτικών ειδών της ηπείρου (οι μέτοχοι της Massmart ενέκριναν την εξαγορά της από την Wal-Mart στα μέσα Ιανουαρίου).
Εξάλλου, μέσα στους πρώτους 10 μήνες του 2010 η Αφρική είδε τις εξαγορές και τις συγχωνεύσεις να σκαρφαλώνουν στο ύψος-ρεκόρ των 54 δισ. δολαρίων, ποσό μεγαλύτερο από το ΑΕγχΠ αθροιστικά του Μπουρούντι, της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας, του Τζιμπουτί, της Γκάμπιας, της Γουινέας-Μπισάου, του Λεσότο, της Λιβερίας, του Νίγηρα, της Ρουάντας, της Σιέρα Λεόνε, της Σουαζιλάνδης, του Τόγκο και της Ζιμπάμπουε.
Μια προσεκτικότερη ματιά
Πολλοί Αμερικανοί γνωρίζουν την Αφρική κυρίως μέσα από ταινίες, όπως είναι το Invictus, Η Βασίλισσα της Αφρικής, το Ξενοδοχείο Ρουάντα, Ο Τελευταίος Βασιλιάς της Σκοτίας, το Blood Diamond κ.ά. Αυτό όμως είναι σαν να ισχυρίζεσαι ότι γνωρίζεις τη Βοστόνη επειδή βλέπεις Boston Legal ή έχεις δει όλα τα επεισόδια του Cheers. Για να γνωρίσεις πραγματικά έναν τόπο πρέπει να κοιτάξεις κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων.
Το προηγούμενο καλοκαίρι, έξι συνάδελφοι από την Global Advantage Practice της Boston Consulting Group αποφάσισαν να κάνουν ακριβώς αυτό. Κοίταξαν πέρα από ζοφερές ιστορίες όπως η τελευταία απειλή εμφυλίου στην Αφρική και εξέτασαν προσεκτικά την επιχειρηματικότητα της ηπείρου, φτάνοντας σε επίπεδο εταιρειών.
Όπως αναφέρεται στην εισαγωγή της έκθεσής τους με τίτλο The African Challengers: Global Competitors Emerge From the Overlooked Continent, «Η κλασσική άποψη υποστηρίζει ότι η Αφρική, η οποία αντιπροσωπεύει το 20 τοις εκατό του εδάφους του πλανήτη μας, το 15 τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού και μόλις το 4 τοις εκατό του παγκόσμιου ακαθάριστου προϊόντος, βρίσκεται σε ύφεση εδώ και τόσο καιρό που δύσκολα θα ανακάμψει». Σύμφωνα με την έκθεση, η άποψη αυτή είναι κατανοητή, αλλά ξεπερασμένη. Από το 2000 έως το 2008, το συνολικό ΑΕΠ της Μαύρης Ηπείρου σημείωσε μια εντυπωσιακή αύξηση ύψους 5,3 τοις εκατό ετησίως (σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης), ενώ το αντίστοιχο ποσοστό παγκοσμίως ήταν 4 τοις εκατό. Την ίδια περίοδο, οι περισσότερες αφρικανικές αγορές μετοχών ξεπέρασαν επίσης τους παγκόσμιους δείκτες, σε κάποιες περιπτώσεις δε με σημαντική διαφορά. Παραδείγματος χάρη, η αγορά μετοχών της Αιγύπτου είχε ετήσια απόδοση 39 τοις εκατό, σε σχέση με το 2 τοις εκατό του Παγκόσμιου Δείκτη MSCI.
Η Αφρική συνέχισε να αναπτύσσεται ακόμα και όταν άλλες περιοχές εισήρθαν σε βαθιά ύφεση. Το 2009 η ανάπτυξή της έφτασε στο 2 τοις εκατό, όταν το ΑΕγχΠ των ΗΠΑ σημείωσε πτώση 4 τοις εκατό, της Ε.Ε. 2,8 τοις εκατό και της Νότιας Αμερικής 1,5 τοις εκατό.
Διεκδικητές της Αφρικής
Ψάχνοντας ακόμα βαθύτερα, οι συντάκτες της παραπάνω έκθεσης διαπίστωσαν ότι υπάρχει ένα ευρύ πλαίσιο γοργά αναπτυσσόμενων εταιρειών που είναι «κρυμμένες σε κοινή θέα». Οι εταιρείες αυτές ανταγωνίζονται τοπικά, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις έχουν ανοιχτεί και στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Από αυτές ξεχώρισαν τις 40 σημαντικότερες, οι ετήσιες πωλήσεις των οποίων κυμαίνονται από 350 εκατομ. δολάρια έως περίπου 80 δισ. δολάρια. Είναι οι «Διεκδικητές της Αφρικής».
Επιπλέον, διαπίστωσαν ότι οι οικονομίες της Αλγερίας, της Μποτσουάνας, της Αιγύπτου, της Λιβύης, του Μαυρίκιου, του Μαρόκου, της Νότιας Αφρικής και της Τυνησίας έχουν μεγαλύτερο κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ σε σχέση με τις πολυδιαφημισμένες χώρες ΒΡΙΚ (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα). Οι αφρικανικές αυτές χώρες, το συνδυασμένο ΑΕΠ των οποίων ξεπερνά το 1,5 τρισ. δολάρια, ονομάστηκαν «Αφρικανικοί Λέοντες». Το 2008, λόγου χάρη, το κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ της Μποτσουάνας αντιστοιχούσε σε 13.392 δολάρια και του Μαυρίκιου σε 12.079 δολάρια, ενώ της Βραζιλίας ήταν 10.296 δολάρια.
Σχεδόν οι μισές εταιρείες-Διεκδικητές της Αφρικής (18 από τις 40) εδρεύουν στη Νότια Αφρική, ενώ επτά βρίσκονται στην Αίγυπτο και άλλες έξι στο Μαρόκο. Ωστόσο, δεν έχουν όλες την έδρα τους στους Αφρικανικούς Λέοντες. Μία εξ αυτών, η Ecobank Transnational (ETIT), εδρεύει στο Τόγκο, μια μικρή χώρα 6,5 εκατομμυρίων κατοίκων. Με περιουσιακά στοιχεία ύψους 8,3 δισ. δολαρίων (2008), που υπερβαίνουν το ΑΕγχΠ του Τόγκο (το οποίο εκτιμάται σε 5,5 δισ. δολάρια το 2008), ο τραπεζικός αυτός όμιλος έχει παρουσία σε περισσότερες αφρικανικές χώρες από οποιοδήποτε άλλο τραπεζικό ίδρυμα του κόσμου.
Επέκταση της παγκοσμιότητας
Τι σημαίνουν λοιπόν όλα τα παραπάνω;
Καταρχάς, το φαινόμενο της «παγκοσμιότητας» (globality), βάσει του οποίου οποιοσδήποτε από οπουδήποτε μπορεί να ανταγωνιστεί για οτιδήποτε, έχει επεκταθεί ταχύτερα και μακρύτερα απ’ όσο μπορούσαμε να φανταστούμε ακόμα και μόλις πριν μερικά χρόνια. Η «παγκόσμια οικονομία» δεν είναι πλέον μια φράση χωρίς αντίκρισμα, αλλά αποτελεί την κυρίαρχη πραγματικότητα. Ακόμη και οι «Παγκόσμιοι Διεκδικητές» της BCG, οι 100 σημαντικότερες εταιρείες των γοργά αναπτυσσόμενων οικονομιών, στο μέλλον θα αντιμετωπίσουν διάφορες προκλήσεις, ακριβώς όπως οι δυτικές εταιρείες αντιμετωπίζουν προκλήσεις σήμερα. Κανένας δεν είναι ασφαλής. Ο παγκόσμιος οικονομικός χωρίς όρια ανταγωνισμός που είχαμε προβλέψει πριν από δυόμισι περίπου χρόνια έχει ήδη ξεκινήσει και οι εταιρείες που έχουν μακροπρόθεσμα σχέδια ανάπτυξης θα πρέπει να πάρουν θέση στον αγώνα.
Η αδιάκοπη όσο και αλματώδης πορεία της παγκοσμιότητας δεν δημιουργεί μόνο προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες. Όπως συνέβη και στην περίπτωση της Ασίας και της Νότιας Αμερικής, η οικονομική ανάπτυξη και η ευημερία δημιουργούν νέους καταναλωτές και αγορές σε επίπεδο επιχείρησης προς επιχείρηση. Με πληθυσμό περίπου 1 δισεκατομμύριο, η αφρικανική ήπειρος είναι η δεύτερη μεγαλύτερη σε πληθυσμό ήπειρος μετά την Ασία. Οι Αφρικανοί που βγαίνουν από τη φτώχεια γίνονται υποψήφιοι πελάτες. Παράλληλα, οι αφρικανικές επιχειρήσεις που αναπτύσσονται γίνονται επίσης υποψήφιοι πελάτες, καθώς και συνέταιροι, συνεργάτες, προμηθευτές, στόχοι για εξαγορές και συγχωνεύσεις, ακόμη και «μνηστήρες» άλλων εταιρειών. Από το 2003 έως το 2008, τα ετήσια έσοδα των 40 Διεκδικητών της Αφρικής σημείωσαν ετήσια αύξηση της τάξης του 24 τοις εκατό, ενώ το αντίστοιχο μέγεθος ήταν 11 τοις εκατό για το δείκτη Standard & Poor΄s 500, 9 τοις εκατό για τις εταιρείες του δείκτη Nikkei 225 και 10 τοις εκατό για τον DAX 30. Εξάλλου, οι Αφρικανοί Διεκδικητές είναι επίσης πιο επικερδείς από τις περισσότερες δυτικές εταιρείες. Μια επένδυση 1.000 δολαρίων το Νοέμβριο 2000 σε έναν υποθετικό Δείκτη Αφρικανικών Διεκδικητών, το Νοέμβριο 2009 θα έφτανε τα 9.000 δολάρια, ενώ το αντίστοιχο μέγεθος για μια παρόμοια επένδυση στο Δείκτη Αναδυόμενων Αγορών MSCI θα ήταν 3.030 δολάρια και στον S&P 500 θα ήταν 920 δολάρια. Τα εκτελεστικά στελέχη της Δύσης πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι στην Αφρική μπορούν να βγάλουν πολλά χρήματα.
Τέλος, η ανάδειξη της Αφρικής αφενός ως σοβαρού οικονομικού παράγοντα και αφετέρου ως πεδίου δράσης συνεπάγεται ότι τα εκτελεστικά στελέχη πρέπει να εμπεδώσουν τις περίπλοκες πολιτιστικές και πολιτικές συνισταμένες της ηπείρου. Περισσότερο απ’ όσο η Ασία ή η Νότια Αμερική, η Αφρική είναι ένα ναρκοπέδιο από αντιμαχόμενες φυλές, αμφίσημα μηνύματα και δυνητικά επικίνδυνα ρεύματα. Δεν είναι όλοι αποφασισμένοι να μπουν σε τροχιά εκσυγχρονισμού και πολλοί κίνδυνοι καραδοκούν, μεταξύ των οποίων ενίοτε και φυσικές απειλές. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι οι πλούσιες επιχειρηματικές ευκαιρίες που προσφέρει η Μαύρη Ήπειρος πρέπει να μείνουν ανεκμετάλλευτες.
Παραπάνω ανέφερα ότι δεν πρέπει να μένουμε στην επιφάνεια των πραγμάτων. Στην περίπτωση της Αφρικής αυτό αποτελεί ζωτική αναγκαιότητα.
Ο Harold L. Sirkin είναι senior partner της Boston Consulting Group με έδρα το Σικάγο. Έχει συγγράψει, σε συνεργασία με τους James W. Hemerling και Arindam K. Bhattacharya, το βιβλίο GLOBALITY: Competing with Everyone from Everywhere for Everything (Business Plus, June, 2008).
